भाविकांचे अभिप्राय

भाविकांचे अभिप्राय

Sanjay pawar

भारतीय संस्कृतीमध्ये नद्यांना लोकमाता अर्थात देवता मानतात. नद्यांच्या दैवी प्रभावाची कल्पना-जाणीव आपल्या पूर्वसुरीना असल्यामुळे नद्यांबद्दल पूज्यभावना कृतज्ञता आणि आदर व्यक्त करण्याची पुरातन परंपरा इथल्या भूमित चालत आलेली आहे. अर्थात हे सर्व व्यक्त करण्याच्या नानाविध प्रथा, पद्धती आणि रितीभाती आहेत. अशापैकी एक वैशिष्ट्यपूर्ण आणि पृथ्वीतलावरची एकमेवाद्वितीय परंपरा आहे. नर्मदा परिक्रमेची !

vijay surase

नर्मदा-परिक्रमा कुणी, का, कोणत्या वयात, कशी नि कशासाठी करावी ? नर्मदा-परिक्रमा कुणीही करावी. इथे जन्मजात वंश-जाती-धर्म-लिंगभेद, वय ह्यांची अजिबात आडकाठी नाही. नर्मदा-परिक्रमा का करावी ह्यांचं उत्तर असं की नर्मदा-परिक्रमा हे मानवी मनाच्या उन्नयनाचं/ सबलीकरणाचं - निर्मलीकरण साधणं हे आपल्या स्वत:शिवाय दुसऱ्या कुणाच्याच हातात नाही. दुसऱ्याचे अनुभव वाचून-ऐकून ते उमगलं कळलं तरी त्याची अनुभूती स्वत:ची स्वत:च घेणं केव्हाही श्रेयस्कर !

rahul patil

नर्मदा-परिक्रमेदरम्यान पाळावयाचे परंपरागत नियम आहेत त्यापैकी स्वत:ला पाळणे शक्य आहेत असे वेचक नियम परिक्रमा करणाऱ्यांनी स्वत:च ठरवून घ्यावेत किमान काही नियम तरी आवर्जुन पाळायचे ठरवावे नि ते निष्ठापूर्वक पाळावेत. मग परिक्रमा कितीही कालावधीची वा पद्धतीची, कुठल्याही मार्गानं पायी किंवा वाहनातून कशीही असू, परिक्रमेची वाटचाल नर्मदामाईप्रती अतीव आदरानं नि श्रद्धेनं करणं एवढंच महत्त्वाचं अन् पुरेसं आहे !

Sachin Patil

नर्मदा परिक्रमेदरम्यान मला जाणवलेली वा उमगलेली बाब अशी की परिक्रमावासीयांनी कोणता पेहेराव करावा असा कोणताच दंडक घालून दिलेला नसला तरी परंपरेनं चालत आलेला पेहेराव धोतर वा लुंगी नि सदरा ह्यामुळे परिक्रमावासीयांची जी प्रतीमा लोकांच्या मनात ठसलेली आहे तिला पेहेरावामुळे तडा जातो हे ध्यानात घेऊन शक्य असल्यास असा पेहेराव करावा. स्त्रियांचा पेहेराव पांढरं लुगडं-पोलकं असा असतो.

Kiran Patil

इथे एक महत्त्वाचा खुलास करावासा वाटतो की, ३०-४० वर्षापूर्वीच्या काळात गुजरात-महाराष्ट्राच्या सीमेवरील ही शूलपाणीची जंगलझाडीची वाट पार करताना भिल्लांकडून लुटलं जाण्याचं भय एवढंच संकट भेडसावायचं ! त्यानंतरच्या काळात नर्मदेवर सहा-सात धरणे निर्माण झाली. प्रामुख्याने शूलपाणी झाडीच्या टापून झालेल्या महाकाय धरणाच्या बांधकामामुळे सरदार सरोवर हा प्रचंड जलाशय निर्माण झाल्याकारणानं तिथली बहुतांशी जंगल-झाडी तर त्या जलाशयात बुडालीच, त्याचबरोबर पूर्वी अस्तित्त्वात असलेल्या परिक्रमेच्या सगळ्या पायवाटासुद्धा जलमय झाल्यानं हल्ली शूलपाणीच्या वाटेनं लुटलं जाण्याच्या भयापेक्षाही सर्वथा अतिअवघड नि जोखमीच होऊन बसलं आहे. खरं तर कुणीही, किमानपक्षी जे कुणी नर्मदा-परिक्रमेची वाट चालून आलेले आहेत नि ज्यांना परिक्रमेची वाट चालण्याबरोबरच त्यामागचा हेतू नि खरं मर्म उमगलेलं आहे अशांनी तरी परिक्रमेच्या वाटचालीच्या संबंधानं किंवा परिक्रमेदरम्यान पाळावयाच्या बाबतीत कोणताच अभिनिवेष आग्रहानं प्रतिपादन करण्याचं नि परिक्रमा करू इच्छिणाऱ्यांच्या मनात संभ्रम निर्माण करण्याचं काही एक कारण नाही. तो त्यांचाच काय कुणाचाच अधिकार वा मिरासदारी नव्हे. तेव्हा परिक्रमा करणाऱ्या व्यक्तींनी अशा लोकांबरोबर चर्चा किंवा स्वत:च समर्थन करुन वादविवाद करू नये हे इष्ट ! नर्मदेची परिक्रमा ही नर्मदामाईच्या इच्छेनुसार तीच करवून घेते.

Mayur Patil

खरं तर हे भिल्ल लुटारू नाहीत ! ह्या परंपरेमागचं खरं कारण असं की, नर्मदा-परिक्रमा करत असताना परिक्रमावासीयांनी मोह, माया, आसक्ती, लोभ इत्यादींचा त्याग करणं अभिप्रेत आहे नि ते तसं सहजा-सहजी घडत नसल्यामुळे हा धडा गिरवण्याची नर्मदेच्या तटी अशी ‘सोय’ केली असावी.

Dattatray Tambe

नर्मदेच्या दक्षिण तटावरील राजघाट ते अंकलेश्र्वर दरम्यानच्या दीडशे किलोमीटर टापूतील शूलपाणीची तसेच उत्तरतटावरील गरुडेश्वर ते धर्मराय कोटेश्वर दरम्यानची जंगल-झाडीची वाट नर्मदेच्या तटानंच पार करणे हा काही परंपरावादी लोकांनी कळीचा मुद्दा बनवला आहे. ह्या वाटेनं जाणाऱ्या परिक्रमावासींना त्या परिसरातील भिल्ल केवळ लुटतंच नाहीत तर अक्षरश: नागवतात. परंपरावादी लोकांच्या मते असं लुटवून घेणं हा परिक्रमेदरम्यानच्या वाटचालीतील अटळ-अपरिहार्य भाग असल्यानं तो अनुभव प्रत्येक परिक्रमावासीना घेण अगत्याच आहे.