ओंकारेश्वर मंदिर मध्य प्रदेश राज्यातील खांडवा जिल्ह्यातील नर्मदा नदीजवळ शिवपुरी आणि मांधाता बेटावर आहे. हे मंदिर  भगवान शिवाच्या १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक ओंकारेश्वर येथे स्थापित आहे. या ठिकाणी नर्मदा नदी 'ओम'च्या आकारात वाहते, असे म्हणतात. तसेच ओंकारेश्वराला यात्रेकरू सर्व तीर्थांचे जल अर्पण करेपर्यंत तीर्थयात्रा पूर्ण मानली जात नाही,

1ओंकारेश्वर मंदिर मध्य प्रदेश राज्यातील खांडवा जिल्ह्यातील नर्मदा नदीजवळ शिवपुरी आणि मांधाता बेटावर आहे. हे मंदिर  भगवान शिवाच्या १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक ओंकारेश्वर येथे स्थापित आहे. या ठिकाणी नर्मदा नदी 'ओम'च्या आकारात वाहते, असे म्हणतात. तसेच ओंकारेश्वराला यात्रेकरू सर्व तीर्थांचे जल अर्पण करेपर्यंत तीर्थयात्रा पूर्ण मानली जात नाही,

ऐतिहासिक माहिती -  आतापर्यंत मिळालेल्या ऐतिहासिक पुराव्यांनुसार, या मंदिराच्या बांधकामासाठी 1063 मध्ये राजा उदयादित्यने चार दगड बसवले होते, ज्यावर संस्कृत भाषेत स्तोत्र कोरलेले होते. यानंतर 1195 मध्ये राजा भरतसिंह चौहान यांनी ही जागेवर मंदिर  बांधले. यानंतर मांधातावर सिंधी, माळवा, परमार यांचे राज्य होते. १८२४ मध्ये हा परिसर ब्रिटिश सरकारच्या ताब्यात देण्यात आला.

ओंकारेश्वर मंदिराशी संबंधित तीन कथा आहेत, त्यापैकी एका कथेनुसार नारदजी एकदा विंध्याचल पर्वतावर पोहोचले होते. विंध्याचल, ज्याला पर्वतराज म्हणतात, तेथे पोहोचल्यावर विंध्याचलाने नारदजींचा आदर केला. यानंतर विंध्याचल पर्वतराज म्हणाले की मी सर्व गुणांनी परिपूर्ण आहे, सर्व काही माझ्यावर आहे. नारदजी पर्वतराजांचे बोलणे ऐकत राहिले आणि शांत उभे राहिले. जेव्हा पर्वतराजांची चर्चा संपली तेव्हा नारदजींनी त्यांना सांगितले की मला माहित आहे की तू सर्व गुणांनी परिपूर्ण आहेस, परंतु तरीही तू सुमेरू पर्वतासारखा उंच नाहीस. सुमेरू पर्वत पहा, ज्याची शिखरे  स्वर्गापर्यंत पोहचलेले आहेत.

या गोष्टी ऐकून विंध्याचल स्वतःला उच्च सिद्ध करण्यासाठी विचार करू लागले. नारदजींचे हे बोलणे ऐकून विंध्याचलाला खूप अस्वस्थ वाटले कारण इथे त्यांच्या अहंकाराचा पराभव झाला. स्वतःला सर्वोच्च बनवण्याच्या इच्छेने त्यांनी भगवान शिवाची उपासना करण्याचे ठरवले. सुमारे ६ महिने कठोर तपश्चर्या करून त्यांनी भगवान शंकराला प्रसन्न केले. अखेरीस भगवान शिव विंध्याचलवर प्रसन्न झाले आणि त्यांनी प्रकट होऊन वरदान माग असे सांगितले.

यावर विंध्याचल  म्हणाले की हे परमेश्वर ! मला बुद्धी देवून  मी जे काही काम हाती घेतो ते पूर्ण होवो. त्यामुळे विंध्याचल पर्वताला वरदान मिळाले. भगवान शंकरांना पाहून जवळचे ऋषी तेथे आले आणि त्यांनी भगवान शंकरांना येथे निवास करण्याची प्रार्थना केली. अशा प्रकारे भगवान शिवांनी सर्वांचे पालन केले, तेथे स्थापित लिंग दोन लिंगांमध्ये विभागले गेले. यातून विंध्याचलने स्थापन केलेल्या पार्थिव लिंगाला अमलेश्वर लिंग असे नाव देण्यात आले, तर ज्या ठिकाणी भगवान शिव वास करतात असे मानले जाते ते ओंकारेश्वर शिवलिंग म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

ओंकारेश्वर लिंगाशी संबंधित आणखी एक कथा सांगते की राजा मांधाताने भगवान शिव पर्वतावर ध्यान करताना येथे कठोर तपश्चर्या केली. त्यांच्या तपश्चर्येने भगवान शिव अत्यंत प्रसन्न झाले आणि राजाने त्यांना येथे कायमचे वास्तव्य करण्यास सांगितले. तेव्हापासून येथे ओंकारेश्वर नावाच्या शिवलिंगाची स्थापना केली.

तिसर्‍या कथेबद्दल असे सांगितले जाते की, जेव्हा देव आणि दानवांमध्ये घनघोर युद्ध झाले आणि सर्व देवांचा राक्षसांकडून पराभव झाला तेव्हा त्यांनी हताश होऊन भगवान शंकराची आराधना केली. देवांची खरी भक्ती पाहून भगवान शिवाने ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे रूप धारण केले आणि सर्व राक्षसांचा पराभव केला.

ओंकारेश्वर मंदिराच्या संदर्भात सापडलेल्या ऐतिहासिक पुराव्यांनुसार, ते आजपासून सुमारे 5500 वर्षे जुने असल्याचे मानले जाते. पुराणात ओंकारेश्वर मंदिराचे वर्णन आपल्याला मिळते, यावरून आपल्याला त्याच्या प्राचीनतेची कल्पना येऊ शकते.

ओंकारेश्वर येथे नर्मदा आणि कावेरी नदीचा संगम आहे. ओंकारेश्वरमध्ये दोन ज्योतिर्लिंगांची स्थापना केली आहे, एक अमलेश्वर ज्योतिर्लिंग आणि एक ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग (ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग). ओंकारेश्वर हे मांधाता पर्वत आणि शिवपुरीच्या मध्यभागी तर ममलेश्वर ज्योतिर्लिंग दक्षिणेला वसलेले आहे.

या मांधाता पर्वताची परिक्रमा केली जाते. या परिक्रमेमध्ये जेथे नर्मदा व कावेरी यांचा संगम आहे त्या ठिकाणी ऋणमुक्तेश्वराचे छोटेसे मंदिर आहे तेथे ऋण मुक्तीसाठी डाळ अर्पण केली जाते.

नर्मदा मैया ची परिक्रमा पूर्ण झाल्यानंतर नर्मदा जल भगवान ओंकारेश्वर ला अर्पण केले जाते त्याशिवाय परिक्रमेची पूर्णता होत नाही.

प्रथम ओंकार ईश्वराचे दर्शन व नंतर अमलेश्वराचे दर्शन घेतले जाते.

ओंकारेश्वर मंदिर मध्य प्रदेश राज्यातील खांडवा जिल्ह्यातील नर्मदा नदीजवळ शिवपुरी आणि मांधाता बेटावर आहे. हे मंदिर  भगवान शिवाच्या १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक ओंकारेश्वर येथे स्थापित आहे. या ठिकाणी नर्मदा नदी 'ओम'च्या आकारात वाहते, असे म्हणतात. तसेच ओंकारेश्वराला यात्रेकरू सर्व तीर्थांचे जल अर्पण करेपर्यंत तीर्थयात्रा पूर्ण मानली जात नाही,

ऐतिहासिक माहिती -  आतापर्यंत मिळालेल्या ऐतिहासिक पुराव्यांनुसार, या मंदिराच्या बांधकामासाठी 1063 मध्ये राजा उदयादित्यने चार दगड बसवले होते, ज्यावर संस्कृत भाषेत स्तोत्र कोरलेले होते. यानंतर 1195 मध्ये राजा भरतसिंह चौहान यांनी ही जागेवर मंदिर  बांधले. यानंतर मांधातावर सिंधी, माळवा, परमार यांचे राज्य होते. १८२४ मध्ये हा परिसर ब्रिटिश सरकारच्या ताब्यात देण्यात आला.

ओंकारेश्वर मंदिराशी संबंधित तीन कथा आहेत, त्यापैकी एका कथेनुसार नारदजी एकदा विंध्याचल पर्वतावर पोहोचले होते. विंध्याचल, ज्याला पर्वतराज म्हणतात, तेथे पोहोचल्यावर विंध्याचलाने नारदजींचा आदर केला. यानंतर विंध्याचल पर्वतराज म्हणाले की मी सर्व गुणांनी परिपूर्ण आहे, सर्व काही माझ्यावर आहे. नारदजी पर्वतराजांचे बोलणे ऐकत राहिले आणि शांत उभे राहिले. जेव्हा पर्वतराजांची चर्चा संपली तेव्हा नारदजींनी त्यांना सांगितले की मला माहित आहे की तू सर्व गुणांनी परिपूर्ण आहेस, परंतु तरीही तू सुमेरू पर्वतासारखा उंच नाहीस. सुमेरू पर्वत पहा, ज्याची शिखरे  स्वर्गापर्यंत पोहचलेले आहेत.

या गोष्टी ऐकून विंध्याचल स्वतःला उच्च सिद्ध करण्यासाठी विचार करू लागले. नारदजींचे हे बोलणे ऐकून विंध्याचलाला खूप अस्वस्थ वाटले कारण इथे त्यांच्या अहंकाराचा पराभव झाला. स्वतःला सर्वोच्च बनवण्याच्या इच्छेने त्यांनी भगवान शिवाची उपासना करण्याचे ठरवले. सुमारे ६ महिने कठोर तपश्चर्या करून त्यांनी भगवान शंकराला प्रसन्न केले. अखेरीस भगवान शिव विंध्याचलवर प्रसन्न झाले आणि त्यांनी प्रकट होऊन वरदान माग असे सांगितले.

यावर विंध्याचल  म्हणाले की हे परमेश्वर ! मला बुद्धी देवून  मी जे काही काम हाती घेतो ते पूर्ण होवो. त्यामुळे विंध्याचल पर्वताला वरदान मिळाले. भगवान शंकरांना पाहून जवळचे ऋषी तेथे आले आणि त्यांनी भगवान शंकरांना येथे निवास करण्याची प्रार्थना केली. अशा प्रकारे भगवान शिवांनी सर्वांचे पालन केले, तेथे स्थापित लिंग दोन लिंगांमध्ये विभागले गेले. यातून विंध्याचलने स्थापन केलेल्या पार्थिव लिंगाला अमलेश्वर लिंग असे नाव देण्यात आले, तर ज्या ठिकाणी भगवान शिव वास करतात असे मानले जाते ते ओंकारेश्वर शिवलिंग म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

ओंकारेश्वर लिंगाशी संबंधित आणखी एक कथा सांगते की राजा मांधाताने भगवान शिव पर्वतावर ध्यान करताना येथे कठोर तपश्चर्या केली. त्यांच्या तपश्चर्येने भगवान शिव अत्यंत प्रसन्न झाले आणि राजाने त्यांना येथे कायमचे वास्तव्य करण्यास सांगितले. तेव्हापासून येथे ओंकारेश्वर नावाच्या शिवलिंगाची स्थापना केली.

तिसर्‍या कथेबद्दल असे सांगितले जाते की, जेव्हा देव आणि दानवांमध्ये घनघोर युद्ध झाले आणि सर्व देवांचा राक्षसांकडून पराभव झाला तेव्हा त्यांनी हताश होऊन भगवान शंकराची आराधना केली. देवांची खरी भक्ती पाहून भगवान शिवाने ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे रूप धारण केले आणि सर्व राक्षसांचा पराभव केला.

ओंकारेश्वर मंदिराच्या संदर्भात सापडलेल्या ऐतिहासिक पुराव्यांनुसार, ते आजपासून सुमारे 5500 वर्षे जुने असल्याचे मानले जाते. पुराणात ओंकारेश्वर मंदिराचे वर्णन आपल्याला मिळते, यावरून आपल्याला त्याच्या प्राचीनतेची कल्पना येऊ शकते.

ओंकारेश्वर येथे नर्मदा आणि कावेरी नदीचा संगम आहे. ओंकारेश्वरमध्ये दोन ज्योतिर्लिंगांची स्थापना केली आहे, एक अमलेश्वर ज्योतिर्लिंग आणि एक ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग (ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग). ओंकारेश्वर हे मांधाता पर्वत आणि शिवपुरीच्या मध्यभागी तर ममलेश्वर ज्योतिर्लिंग दक्षिणेला वसलेले आहे.

या मांधाता पर्वताची परिक्रमा केली जाते. या परिक्रमेमध्ये जेथे नर्मदा व कावेरी यांचा संगम आहे त्या ठिकाणी ऋणमुक्तेश्वराचे छोटेसे मंदिर आहे तेथे ऋण मुक्तीसाठी डाळ अर्पण केली जाते.

नर्मदा मैया ची परिक्रमा पूर्ण झाल्यानंतर नर्मदा जल भगवान ओंकारेश्वर ला अर्पण केले जाते त्याशिवाय परिक्रमेची पूर्णता होत नाही.

प्रथम ओंकार ईश्वराचे दर्शन व नंतर अमलेश्वराचे दर्शन घेतले जाते.